परिचय
अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस हरेक वर्ष मार्च ८ मा विश्वव्यापी रूपमा मनाइन्छ। यस दिनको मुख्य उद्देश्य महिलाको सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक र सांस्कृतिक उपलब्धिहरूको सम्मान गर्नु हो। यस दिन लिङ्ग समानताको महत्व, महिला अधिकार, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार, नेतृत्व र सशक्तिकरणका विषयमा सचेतना जगाउने अवसर मानिन्छ।
नेपालमा महिला दिवस केवल समारोह मात्र होइन। यो शिक्षा, स्वास्थ्य, स्वरोजगार, नेतृत्व विकास, कानुनी अधिकार र सामाजिक समानतासँग सम्बन्धित विविध कार्यक्रमहरूको माध्यमबाट व्यावहारिक रूपमा मनाइन्छ। स्कूल, विश्वविद्यालय, सरकारी निकाय, NGO, महिला समूह र युवाहरू यस दिन सक्रिय रूपमा सहभागी हुन्छन्।
विश्वव्यापी महत्व
महिला दिवसको सुरुवात सन् १९०० को दशकको श्रमिक आन्दोलनबाट भएको थियो। संयुक्त राष्ट्रसंघले सन् १९७५ मा औपचारिक रूपमा यसलाई “अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस” घोषणा गर्यो। हरेक वर्ष फरक–फरक थीमको आधारमा कार्यक्रम आयोजना हुन्छ, जस्तै महिला नेतृत्व प्रवर्द्धन, लिङ्ग समानता र महिला अधिकार, महिला हिंसा विरुद्ध अभियान, महिला उद्यमशीलता र आर्थिक सशक्तिकरण।
नेपालमा अभ्यास
सरकारी पहल
महिला शिक्षा, स्वास्थ्य र सशक्तिकरणमा नीति तथा कार्यक्रम लागू गरिन्छ। लैङ्गिक समानता र रोजगार प्रवर्द्धनका लागि विशेष योजना बनाइन्छ। विद्यालय र कलेजहरूमा महिला अधिकार, नेतृत्व र समानताबारे सचेतना कार्यक्रम सञ्चालन हुन्छ। सरकारी स्वास्थ्य शिविर, रोजगार तालिम र प्रशिक्षण कार्यक्रम पनि सञ्चालन गरिन्छ।
समुदाय र गैरसरकारी संस्था (NGO)
महिला समूहहरू र NGO ले स्वास्थ्य, शिक्षा, स्वरोजगार र महिला नेतृत्व सम्बन्धी परियोजना सञ्चालन गर्छन्। NGO र सामाजिक संस्थाहरूले सेमिनार, कार्यशाला, प्रशिक्षण र जागरूकता ¥याली सञ्चालन गर्छन्। युवाहरूले सामुदायिक पहल, आर्ट प्रोजेक्ट, जागरूकता ¥याली र महिला अधिकार सम्बन्धी प्रतियोगिता आयोजना गर्छन्।
सांस्कृतिक र परम्परागत दृष्टिकोण
नेपाली समाजमा महिलाको योगदान परिवार र समुदायमा महत्वपूर्ण मानिन्छ। परम्परागत पर्व, पूजा र धार्मिक अनुष्ठानमा महिलाको भूमिका र सम्मान उजागर हुन्छ। आधुनिक महिला दिवस कार्यक्रम परम्परागत र सांस्कृतिक मूल्यहरूसँग मेल खाने गरिन्छ। गाउँ–सहरमा महिला कलाकार, शिक्षिका, नेतृ र उद्यमीलाई विशेष सम्मान दिइन्छ।
शिक्षा र युवा सहभागिता
विद्यालय र विश्वविद्यालयमा महिला अधिकार, समानता र सशक्तिकरणका विषयमा कार्यक्रम सञ्चालन हुन्छ। छात्राहरूलाई नेतृत्व विकास तालिम, सार्वजनिक भाषण र उद्यमशीलता तालिम प्रदान गरिन्छ। युवाहरूले सामाजिक संजाल र सामुदायिक गतिविधि मार्फत महिला अधिकार र समानता प्रचार गर्छन्।
चुनौतीहरू
ग्रामीण क्षेत्रका महिला अझै शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा पहुँच सीमित छन्। लैङ्गिक असमानता केही क्षेत्रमा कायम छ। महिला हिंसा र रोजगार अभाव समस्या हो। सामाजिक मान्यता र परम्परागत सोचले महिला नेतृत्वमा बाधा पुर्याउँछ। डिजिटल पहुँच र सूचना प्रविधि पनि केही क्षेत्रमा सीमित छ।
निष्कर्ष
अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस नेपालमा केवल औपचारिक पर्व होइन। यसले महिला अधिकार, सामाजिक समानता र सशक्तिकरणको महत्व उजागर गर्छ। नेपालमा महिला दिवसले सरकारी नीति, समुदायको सक्रियता, NGO योगदान, युवाहरूको सहभागिता र सांस्कृतिक मूल्यहरूसँग मिलेर महिलाको विकास र नेतृत्वलाई प्रोत्साहन दिन्छ। भविष्य सुरक्षित बनाउन र महिलालाई समान अवसर दिन यी अभ्यासहरू अझ सशक्त बनाउनु अपरिहार्य छ।
