विश्व संस्कृत दिवस प्रत्येक वर्ष मनाइने एक महत्वपूर्ण अवसर हो जसले संस्कृत भाषा र यससँग सम्बन्धित सांस्कृतिक, धार्मिक तथा साहित्यिक धरोहरको संरक्षण र प्रचार–प्रसारमा जोड दिन्छ। यो दिवस विश्वभरका विद्वान, शिक्षक, विद्यार्थी र भाषाशास्त्रीहरूले संस्कृत भाषाको महत्व, यसको साहित्यिक सम्पदा र सांस्कृतिक योगदानलाई स्मरण गर्ने अवसरको रूपमा मनाउँछन्।
संस्कृत भाषा र यसको ऐतिहासिक महत्व
संस्कृत विश्वकै प्राचीनतम भाषाहरूमध्ये एक हो। यस भाषामा वेद, उपनिषद्, पुराण, महाभारत, रामायण, अष्टाङ्ग ह्रदयसंहिता, योगसूत्र लगायतका ग्रन्थहरू संरक्षित छन्। यी ग्रन्थहरूले धर्म, दर्शन, विज्ञान, आयुर्वेद, योग, साहित्य, कला र समाजशास्त्र क्षेत्रमा अमूल्य ज्ञान प्रदान गरेका छन्।
संस्कृत भाषाको अध्ययनले मात्र भाषा कौशल नभई तार्किक सोच, स्मरण शक्ति, विश्लेषण क्षमता र सांस्कृतिक चेतनामा पनि विकास गर्छ। साथै यसले मानिसको मन, आत्मा र चेतनालाई अनुशासित बनाउने शक्तिशाली माध्यमको रूपमा काम गर्छ। प्राचीन कालदेखि नै विद्वानहरूले संस्कृतलाई ज्ञानको आधारभूत भाषा मान्दै यसबाट जीवनमा नैतिकता, धर्म र सामाजिक उत्तरदायित्व सिकाउने गरेका छन्।
विश्व संस्कृत दिवसको उद्देश्य
विश्व संस्कृत दिवसले केवल भाषा अध्ययनमा ध्यान केन्द्रित नगरी यससँग सम्बन्धित सम्पूर्ण सांस्कृतिक, धार्मिक र साहित्यिक पक्षलाई जोगाउने उद्देश्य राख्छ।
भाषा संरक्षण: संस्कृत भाषाको अध्ययन, प्रयोग र संरक्षणमार्फत यसको अस्तित्व कायम राख्नु।
शैक्षिक प्रोत्साहन: विद्यार्थी र शिक्षकहरूलाई संस्कृत अध्ययनमा उत्साहित गर्नु र नयाँ पुस्तामा चेतना फैलाउनु।
सांस्कृतिक जागरूकता: संस्कृत साहित्य, कविता, नाटक, संगीत र सांस्कृतिक अभ्यासहरूको महत्वलाई जनसमुदायमा पुर्याउनु।
वैश्विक सम्बन्ध सुदृढ गर्नु: संस्कृतको अध्ययन विश्वभरका विद्वान, भाषाशास्त्री र सांस्कृतिक संस्थाहरूबीच सम्पर्क र सहयोग बढाउने माध्यम बन्ने।
आध्यात्मिक र नैतिक शिक्षा: संस्कृत भाषाको ज्ञानले जीवनमा नैतिकता, अनुशासन र आध्यात्मिक चेतना विकसित गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
नेपालमा मनाउने परम्परा
नेपालमा विश्व संस्कृत दिवस विद्यालय, विश्वविद्यालय र संस्कृत शिक्षण केन्द्रहरूमा विशेष कार्यक्रममार्फत मनाइन्छ।
शैक्षिक कार्यक्रम: संस्कृत भाषाका व्याकरण, कविता, नाटक र साहित्यिक रचनाको प्रस्तुति।
कवि गोष्ठी र भाषण प्रतियोगिता: विद्यार्थी र विद्वानहरूलाई संस्कृतमा आफ्नो ज्ञान प्रस्तुत गर्न प्रोत्साहित गर्ने।
धार्मिक र सांस्कृतिक कार्यक्रम: भजन–कीर्तन, पुराण पाठ, संस्कृत गीत–नृत्य र नाटक प्रदर्शन।
सामाजिक जागरूकता: भाषाको संरक्षण र आधुनिक जीवनमा यसको प्रयोग र महत्वबारे चेतना फैलाउने कार्यक्रम।
यस्ता कार्यक्रमहरूले विद्यार्थी, शिक्षक र समाजका अन्य सदस्यहरूलाई संस्कृत भाषा सिक्न प्रेरित गर्छन् र नेपाली सांस्कृतिक पहिचानलाई बलियो बनाउँछन्।
संस्कृत र आधुनिक जीवन
आजको डिजिटल र आधुनिक संसारमा संस्कृत भाषा पनि आफ्नै महत्व कायम राख्छ। वेब स्रोत, डिजिटल ग्रन्थालय, मोबाइल एप्स र अध्ययन सामग्री मार्फत नयाँ पुस्ताले संस्कृत सिक्न र यसको ज्ञान प्रयोग गर्न सक्छन्। संस्कृतले विचारशीलता, तार्किक क्षमता र नैतिक दृष्टिकोण विकसित गर्न अझै पनि योगदान पुर्याउँछ।
निष्कर्ष
विश्व संस्कृत दिवसले केवल भाषा मात्र होइन, सम्पूर्ण सांस्कृतिक र आध्यात्मिक धरोहरको संरक्षण र सम्मानको आवश्यकता स्मरण गराउँछ। भाषाको संरक्षणले मात्र भविष्यका पुस्तालाई ज्ञान, चेतना, नैतिकता र सांस्कृतिक पहिचानको सम्पूर्णता दिन सक्छ।
