दशैं, जसलाई विजया दशमी पनि भनिन्छ, नेपालमा मनाइने सबैभन्दा ठूलो र लामो हिन्दू पर्व हो। यो प्रायः असोज महिनाको उज्यालो पख (सेप्टेम्बर–अक्टोबर) मा पर्छ र पूरै पन्ध्र दिनसम्म चल्छ। धार्मिक मात्र नभई सांस्कृतिक, सामाजिक र पारिवारिक एकताको प्रतीकका रूपमा दशैं नेपालीहरूको लागि वर्षको सबैभन्दा प्रतीक्षित समय हो।
धार्मिक र ऐतिहासिक महत्व
दशैं देवी दुर्गाले राक्षस महिषासुरमाथि गरेको विजयसँग सम्बन्धित छ। नौ दिनसम्मको कठोर युद्धपछि दुर्गाले महिषासुरलाई पराजित गरी धर्मको विजय भएको विश्वास गरिन्छ। यसै सन्देशलाई रामायणमा पनि देखिन्छ, जहाँ भगवान् रामले देवी दुर्गाको आशीर्वादसहित रावणलाई पराजित गरेका थिए।
यसरी दशैंले असत्यमाथि सत्य र अधर्ममाथि धर्मको विजयलाई स्मरण गराउँछ। दुर्गा पूजा गर्नेहरूले शक्ती, समृद्धि र सुरक्षाको आशीर्वाद पाउने विश्वास राख्छन्।
पन्ध्र दिनको पर्व
दशैं एक दिनको होइन, पन्ध्र दिनको चरणबद्ध पर्व हो। प्रत्येक दिनमा छुट्टै महत्व छ:
घटस्थापना (१ दिन): जमरा उमार्नका लागि माटोको भाँडोमा जौ रोपिन्छ र देवी दुर्गालाई आवाहन गरिन्छ।
दुर्गा पूजा (२–६ दिन): दैनिक पूजा र भजनमार्फत देवीको आराधना हुन्छ।
फुलपाती (७ दिन): जमरा र फुललाई काठमाडौँको हनुमानढोकामा विशेष शोभायात्रासहित ल्याइन्छ।
महाअष्टमी (८ दिन): बलि र विशेष पूजा गरेर देवीको शक्तिशाली रूपको आराधना गरिन्छ।
महानवमी (९ दिन): हतियार र औजारहरूको पूजा गरी कार्यमा सफलता कामना गरिन्छ।
विजया दशमी (१० दिन): सबैभन्दा महत्वपूर्ण दिन। बडापाकाले सानालाई टिका (दही, अक्षता, र अबिरको मिश्रण) र जमरा लगाइदिन्छन् र दीर्घायु तथा समृद्धिको आशीर्वाद दिन्छन्।
कोजाग्रत पूर्णिमा (१५ दिन): लक्ष्मी पूजासहित पर्वको समापन हुन्छ।
विजया दशमीपछि पाँच दिनसम्म टिका थाप्ने परम्परा रहन्छ जसमा नातागोता भेटघाट गर्दै घर-घरमा जाने गरिन्छ।
सामाजिक र सांस्कृतिक आयाम
दशैं धार्मिक मात्र नभई जीवनशैलीसँग गहिरो रूपमा जोडिएको पर्व हो।
परिवारको पुनर्मिलन: शहर वा विदेशमा बस्नेहरू आफ्ना गाउँघर फर्कन्छन्।
बजारको चहलपहल: दशैं बोनससँगै नयाँ लुगा, उपहार, खाद्यान्न किनमेल बढ्छ।
खेलकुद र झुला: बाँसका पिङ, चङ्गा उडाउने र पत्ते खेल्ने रमाइलो हुन्छ।
भोज र परिकार: मासुका परिकार, सेल रोटी, मिठाई, फलफूल आदिले पर्वलाई झन् स्वादिष्ट बनाउँछ।
दशैंले अर्थतन्त्रलाई पनि ठूलो प्रभाव पार्छ—पशु, लत्ता कपडा, यातायात र व्यापार बढ्छ।
आलोचना र परम्परागत विवाद
दशैंसँग जोडिएका केही अभ्यासहरू विवादास्पद छन्। विशेष गरी महाअष्टमी र महानवमीमा हुने पशु बलि प्रथाप्रति पशु अधिकारकर्मी र नयाँ पुस्ता आलोचनात्मक छन्। कतिपय शहरी परिवारहरूले कुखुरो वा बोकाको सट्टा नारिवल वा फलफूल चढाउने चलन बढाउँदैछन्।
त्यसैगरी, अत्यधिक खर्च र उपभोगवाद पनि दशैंमा देखिने समस्या हो। नयाँ कपडा, भोज र यात्रामा खर्च गर्दा आर्थिक दबाबमा पर्ने परिवार पनि कम छैनन्।
आधुनिक समयको दशैं
आजकल विदेशमा बस्ने नेपालीहरूले सानो समूहमा दशैं मनाउने, सांस्कृतिक कार्यक्रम गर्ने र भिडियो कलमार्फत परिवारसँग जोडिने चलन बढेको छ। सामाजिक सञ्जालमा टिका र जमराका तस्बिरहरूले परिवार र संस्कृति जोड्ने पुलको काम गर्छ।
डिजिटल पात्रो र पर्वसम्बन्धी मोबाइल एप्सले परम्परा सम्झाउने भूमिका खेलिरहेका छन्। शहरी क्षेत्रमा धेरैले प्रतीकात्मक पूजा, सानो जमघट र वातावरणमैत्री तरिकाले दशैं मनाउन थालेका छन्।
दशैंको सन्देश
दशैंको मूल सन्देश—सत्य र धर्मको विजय—धार्मिक सीमाभन्दा माथि उठ्छ। टिका र जमराले नयाँपन, निरन्तरता र पारिवारिक सम्बन्धको मजबुती जनाउँछ। यो पर्व उदारता, क्षमा र मेलमिलापको समय हो।
निष्कर्ष
दशैं नेपालकै सबैभन्दा ठूलो र महत्त्वपूर्ण हिन्दू पर्व हो। यसले धार्मिक आस्था, सांस्कृतिक सम्पदा र पारिवारिक सम्बन्धलाई जोड्छ। समयसँगै परम्परा परिवर्तन भए पनि दशैंको सार—सत्यको विजय र परिवारको एकता—अझै कायम छ। नेपालभित्र र बाहिर जहाँ भए पनि दशैं नेपालीहरूको पहिचान र आत्माको पर्व हो।
दशैंमा मेरो नेपाल एपसँगै
दशैंका मिति, शुभसाइत, टिका समय, र सांस्कृतिक जानकारी मोबाइलमै पाउन चाहनुहुन्छ? मेरो नेपाल एप तपाईंको लागि उपयोगी साथी हो। नेपाली पर्व, राशिफल, समाचार र संस्कृतिसम्बन्धी सामग्री एउटै एपमा। नेपाल वा विदेश जहाँ भए पनि आफ्नो संस्कृति नजिकै राख्न सक्नुहुन्छ।
