नक्षत्र, नामाक्षर र कुण्डली: ज्योतिषीय रहस्यको विस्तृत विवेचना

खण्ड १: नक्षत्र परिचय: ज्योतिषको आकाशीय र आध्यात्मिक आधार

वैदिक ज्योतिष, जसलाई ज्योतिष शास्त्र पनि भनिन्छ, केवल भविष्य कथनको एक विधि मात्र होइन, अपितु यो ब्रह्माण्ड र मानव जीवन बिचको गहिरो सम्बन्धलाई बुझ्ने एक समग्र विज्ञान हो। यस विज्ञानको मूल आधारमा नक्षत्र प्रणाली रहेको छ, जसले आकाशीय पिण्डहरूको गति र मानव चेतनामा पर्ने त्यसको प्रभावको सूक्ष्म विश्लेषण गर्दछ। नामकरण संस्कारदेखि लिएर व्यक्तिको स्वभाव र भविष्यको मार्गचित्र कोर्नसम्म, नक्षत्रको ज्ञान अपरिहार्य छ। यो खण्ड नक्षत्रको आधारभूत परिभाषा, यसको ज्योतिषीय महत्त्व र यसको संरचनात्मक विभाजनमा केन्द्रित रहनेछ।

१.१ ब्रह्माण्डीय घडी: नक्षत्रको परिभाषा

कल्पना गर्नुहोस् कि आकाश एक विशाल घडी हो, जसको परिधि 360 डिग्रीको छ। सूर्यले परिक्रमा गर्ने देखिने बाटो, जसलाई ज्योतिषमा क्रान्तिवृत्त (Ecliptic) भनिन्छ, यही 360 डिग्रीको गोलाकार पथ हो। प्राचीन ऋषि-मुनिहरूले आफ्नो दिव्य ज्ञान र गहन खगोलीय गणनाद्वारा यस क्रान्तिवृत्तलाई 27 बराबर भागमा विभाजित गरे। यी प्रत्येक विभाजनलाई नै नक्षत्र भनिन्छ।

यो विभाजन अत्यन्तै सटीक र गणितीय रूपमा सुन्दर छ। जब 360 डिग्रीलाई 27 ले भाग गरिन्छ, प्रत्येक नक्षत्रको विस्तार 13 डिग्री 20 मिनेट (13^\circ20′) हुन आउँछ। यो गणितीय शुद्धताले प्राचीन भारतको खगोल विज्ञान र ज्योतिषीय ज्ञान कति विकसित थियो भन्ने कुरा प्रमाणित गर्दछ। यी नक्षत्रहरू ताराहरूको स्थिर समूह हुन्, जसको पृष्ठभूमिमा चन्द्रमाले आफ्नो यात्रा पूरा गर्दछ। सौर्यमण्डलका ग्रहहरूले राशिचक्रमा भ्रमण गर्दा यी नक्षत्रहरूको क्षेत्रबाटै गुज्रिन्छन्, जसले गर्दा नक्षत्रहरूको ऊर्जा ती ग्रहहरू मार्फत पृथ्वी र यहाँका जीवहरूमा प्रवाहित हुन्छ। तसर्थ, नक्षत्रहरूलाई ब्रह्माण्डीय ऊर्जाका स्थिर स्रोत वा आकाशीय हवेली (Lunar Mansions) को रूपमा बुझ्न सकिन्छ, जसले समय र घटनाहरूलाई निर्देशित गर्दछ।

१.२ चन्द्रमाको महत्त्व: मन, भावना र चेतनाको प्रतिबिम्ब

ज्योतिष शास्त्रमा सूर्यलाई आत्माको कारक मानिन्छ भने चन्द्रमालाई मन, भावना, र चेतनाको कारक मानिन्छ। सूर्यले व्यक्तिको बाह्य व्यक्तित्व र जीवनको उद्देश्यलाई दर्शाउँछ भने, चन्द्रमाले उसको भित्री संसार, मानसिक स्थिति, भावनात्मक प्रतिक्रिया र अवचेतन मनको अवस्थालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ। व्यक्तिको जन्मको समयमा चन्द्रमा जुन नक्षत्रमा अवस्थित हुन्छ, त्यही नक्षत्रलाई उसको जन्म नक्षत्र भनिन्छ।

यही कारणले गर्दा वैदिक ज्योतिषमा, विशेष गरी व्यक्तिगत कुण्डली विश्लेषणमा, जन्म नक्षत्रलाई अत्यधिक महत्त्व दिइन्छ। व्यक्तिको आधारभूत स्वभाव, उसको मानसिक झुकाव, भावनात्मक संवेदनशीलता र जीवनका प्रारम्भिक वर्षहरूमा उसले प्राप्त गर्ने संस्कारहरू उसको जन्म नक्षत्रबाट गहिरो रूपमा प्रभावित हुन्छन्। चन्द्रमा सबैभन्दा तीव्र गतिमा चल्ने ग्रह भएकोले, यसले दिन-प्रतिदिनको हाम्रो मानसिक अवस्था र भावनात्मक उतारचढावलाई प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ। त्यसैले, जन्म नक्षत्रको अध्ययन बिना कुनै पनि व्यक्तिको मनोवैज्ञानिक र भावनात्मक प्रोफाइलको पूर्ण विश्लेषण असम्भव हुन्छ। यो चन्द्रमा आधारित सूक्ष्म विश्लेषणले नै नक्षत्र प्रणालीलाई सूर्य आधारित राशि प्रणालीभन्दा बढी व्यक्तिगत र गहन बनाउँछ।

१.३ नक्षत्र, पद र अक्षर: ब्रह्माण्डीय कम्पनको संरचना

नक्षत्र प्रणालीको संरचना अत्यन्तै व्यवस्थित र बहु-स्तरीय छ। प्रत्येक नक्षत्र, जसको विस्तार 13^\circ20′ हुन्छ, लाई थप चार बराबर भागमा विभाजन गरिएको छ। यी प्रत्येक भागलाई पद वा चरण भनिन्छ। यसरी, प्रत्येक पदको विस्तार 3 डिग्री 20 मिनेट (3^\circ20′) हुन आउँछ।

यो संरचनाको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष के हो भने, प्रत्येक पदलाई एक विशिष्ट ध्वनि वा अक्षर (Syllable) प्रदान गरिएको छ। यी अक्षरहरू ब्रह्माण्डीय ऊर्जाको ध्वन्यात्मक प्रतिनिधित्व हुन्। जब एक शिशुको जन्म हुन्छ, चन्द्रमा जुन नक्षत्रको जुन पदमा हुन्छ, त्यही पदसँग सम्बन्धित अक्षर नै उसको जन्म अक्षर वा नामाक्षर बन्छ।

यो संरचनाले एक गहन आध्यात्मिक र गणितीय सम्बन्धलाई उजागर गर्दछ। ज्योतिषमा जम्मा 27 नक्षत्र छन् र प्रत्येक नक्षत्रका 4 पद छन्। यसरी, कुल पदहरूको संख्या 27 \times 4 = 108 हुन आउँछ। यो 108 को संख्या सनातन धर्म, बौद्ध धर्म, र अन्य पूर्वीय दर्शनहरूमा एक अत्यन्त पवित्र र महत्त्वपूर्ण संख्या हो। जप मालामा 108 दाना हुनु, 108 मुख्य उपनिषद् हुनु, र 108 दिव्य क्षेत्रहरूको मान्यता हुनुले यो संख्याको आध्यात्मिक महत्त्वलाई दर्शाउँछ। ज्योतिषीय प्रणालीमा 108 पद र तिनका 108 विशिष्ट अक्षरहरू हुनु कुनै संयोग होइन। यसले यो संकेत गर्छ कि यी 108 ध्वनिहरूले ती सबै सम्भावित ब्रह्माण्डीय कम्पनहरूलाई समेट्छन् जसले मानव चेतनाको आधारभूत निर्माण गर्दछ। तसर्थ, जन्म अक्षरको आधारमा नाम राख्नु भनेको व्यक्तिलाई उसको मौलिक ब्रह्माण्डीय कम्पनसँग जोड्नु हो, जसले उसलाई जीवनभर मार्गदर्शन र सुरक्षा प्रदान गर्दछ।

खण्ड २: सत्ताईस नक्षत्र र नामाक्षर: एक विस्तृत विवेचना

यो खण्ड ज्योतिष शास्त्रको व्यावहारिक पक्षमा प्रवेश गर्दछ, जहाँ प्रत्येक नक्षत्रको पहिचान, त्यसका पदहरू र ती पदहरूसँग सम्बन्धित नामाक्षरहरूको विस्तृत सूची प्रस्तुत गरिनेछ। यो खण्ड साधकहरू र ज्योतिषमा रुचि राख्नेहरूका लागि एक महत्त्वपूर्ण सन्दर्भ सामग्रीको रूपमा काम गर्नेछ।

२.१ नक्षत्र-पद-अक्षर सारिणी

कुण्डली निर्माण र नामकरण संस्कारको लागि नक्षत्र, तिनका पद, नामाक्षर, स्वामी ग्रह र देवताको ज्ञान अनिवार्य छ। तल प्रस्तुत गरिएको विस्तृत सारिणीले यी सबै जानकारीलाई एकै ठाउँमा व्यवस्थित रूपमा प्रस्तुत गर्दछ, जसले गर्दा पाठकहरूलाई आवश्यक जानकारी तुरुन्तै प्राप्त गर्न सहज हुनेछ।

२.२ नक्षत्रहरूको विस्तृत प्रोफाइल (अश्विनी देखि रेवती सम्म)

माथिको सारिणीले संक्षिप्त जानकारी प्रदान गर्दछ, तर प्रत्येक नक्षत्रको आफ्नै विशिष्ट ऊर्जा, स्वभाव र कथा छ। यहाँ प्रत्येक नक्षत्रको विस्तृत परिचय दिइएको छ, जसले तिनीहरूको गहिराइलाई बुझ्न मद्दत गर्नेछ।

नक्षत्रहरूको शासक ग्रहको चक्रीय व्यवस्था

नक्षत्रहरूको विस्तृत अध्ययन गर्नुअघि, एक अत्यन्त महत्त्वपूर्ण र रहस्यमय ढाँचालाई बुझ्नु आवश्यक छ। नक्षत्रहरूका स्वामी ग्रहहरू (Ruling Planets) कुनै अनियमित क्रममा छैनन्, बरु तिनीहरू वैदिक ज्योतिषको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण भविष्यवाणी प्रणाली, विंशोत्तरी दशा, को क्रमलाई ठ्याक्कै पछ्याउँछन्। यो क्रम हो: केतु, शुक्र, सूर्य, चन्द्र, मंगल, राहु, बृहस्पति, शनि, र बुध। यो नौ ग्रहहरूको चक्र तीन पटक दोहोरिएर 27 वटै नक्षत्रहरूलाई समेट्छ। उदाहरणका लागि, पहिलो नक्षत्र अश्विनीको स्वामी केतु हो, दोस्रो भरणीको शुक्र, र नवौं अश्लेषाको बुध। त्यसपछि दशौं नक्षत्र मघाबाट यो चक्र फेरि केतुबाटै सुरु हुन्छ। यसले के देखाउँछ भने, जन्म नक्षत्रले केवल नामको अक्षर मात्र दिँदैन, बरु यसले व्यक्तिको जीवनमा ग्रहहरूको दशा (Planetary Periods) कुन क्रममा र कहिलेदेखि सुरु हुन्छ भन्ने कुराको निर्धारण पनि गर्दछ। यो नक्षत्र प्रणाली र व्यक्तिको जीवनको कर्म-चक्र बिचको एक गहिरो र अटुट सम्बन्ध हो।

१. अश्विनी

• नाम, प्रतीक र अर्थ: अश्विनी, “घोडा जस्तै,” जसको प्रतीक ‘घोडाको टाउको’ हो। यसले गति, शक्ति र सुरुवातलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह केतु र देवता अश्विनी कुमारहरू हुन्, जो देवताहरूका वैद्य मानिन्छन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा मेष राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: चु, चे, चो, ला।
• ऊर्जा र स्वभाव: केतुको आकस्मिक ऊर्जा र अश्विनी कुमारहरूको उपचार गर्ने क्षमताको प्रभावले अश्विनी नक्षत्रमा जन्मेका व्यक्तिहरू छिटो, फुर्तिला, साहसी र नयाँ कामको सुरुवात गर्न सक्ने हुन्छन्। उनीहरूमा प्राकृतिक रूपमा अरूको पीडा कम गर्ने वा उपचार गर्ने क्षमता हुन्छ।

२. भरणी

• नाम, प्रतीक र अर्थ: भरणी, “धारण गर्ने,” जसको प्रतीक ‘योनि’ वा ‘गर्भाशय’ हो। यसले जीवन, मृत्यु र रूपान्तरणको प्रक्रियालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह शुक्र र देवता यम (मृत्युका देवता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा मेष राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: ली, लू, ले, लो।
• ऊर्जा र स्वभाव: शुक्रको भौतिक र रचनात्मक ऊर्जा तथा यमको अनुशासनात्मक र रूपान्तरणकारी शक्तिको संयोजनले भरणीका जातकहरूमा तीव्र इच्छाशक्ति र सिर्जनात्मकता हुन्छ। उनीहरू जीवन र मृत्युको रहस्यप्रति आकर्षित हुन सक्छन् र ठूला परिवर्तनहरूबाट गुज्रिन सक्छन्।

३. कृत्तिका

• नाम, प्रतीक र अर्थ: कृत्तिका, “काट्ने,” जसको प्रतीक ‘धारिलो हतियार’ जस्तै छुरी वा तरवार हो। यसले शुद्धीकरण, आलोचना र सत्यलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह सूर्य र देवता अग्नि (आगोका देवता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: पहिलो पद मेष राशिमा र बाँकी तीन पद वृष राशिमा पर्दछन्। पद अक्षरहरू: अ, ई, उ, ए।
• ऊर्जा र स्वभाव: सूर्यको तेज र अग्निको शुद्ध पार्ने शक्तिको कारणले कृत्तिका नक्षत्रका व्यक्तिहरू तेजस्वी, महत्वाकांक्षी, र स्पष्ट वक्ता हुन्छन्। उनीहरूमा नेतृत्व गर्ने क्षमता हुन्छ र उनीहरू सत्य र न्यायको पक्षमा उभिन्छन्।

४. रोहिणी

• नाम, प्रतीक र अर्थ: रोहिणी, “रातो,” जसको प्रतीक ‘रथ’ वा ‘खुन’ हो। यसले वृद्धि, उर्वरता र सृष्टिलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह चन्द्रमा र देवता ब्रह्मा (सृष्टिकर्ता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा वृष राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: ओ, वा, वी, वु।
• ऊर्जा र स्वभाव: चन्द्रमाको पोषण दिने र ब्रह्माको सिर्जना गर्ने गुणले गर्दा रोहिणी नक्षत्रका व्यक्तिहरू आकर्षक, कलाप्रेमी, स्थिर र भौतिक रूपमा सम्पन्न हुन्छन्। उनीहरू कृषि, कला र सौन्दर्यसँग सम्बन्धित क्षेत्रमा सफल हुन्छन्।

५. मृगशिरा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: मृगशिरा, “मृगको टाउको,” जसको प्रतीक ‘हरिणको टाउको’ हो। यसले खोज, अनुसन्धान र चञ्चलतालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह मंगल र देवता चन्द्रमा (सोम) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: पहिलो दुई पद वृष राशिमा र अन्तिम दुई पद मिथुन राशिमा पर्दछन्। पद अक्षरहरू: वे, वो, का, की।
• ऊर्जा र स्वभाव: मंगलको ऊर्जा र चन्द्रमाको संवेदनशीलताको मिश्रणले मृगशिराका जातकहरूलाई जिज्ञासु, बौद्धिक र सधैं केहि नयाँ खोजिरहने स्वभावको बनाउँछ। उनीहरू यात्रा गर्न र नयाँ अनुभवहरू बटुल्न मन पराउँछन्।

६. आर्द्रा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: आर्द्रा, “नम” वा “आँसुको थोपा,” जसको प्रतीक ‘आँसुको थोपा’ वा ‘मानव टाउको’ हो। यसले आँधी, विनाश र त्यसपछिको नवीकरणलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह राहु र देवता रुद्र (शिवको उग्र रूप) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा मिथुन राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: कु, घ, ङ, छ।
• ऊर्जा र स्वभाव: यो नक्षत्रको प्रकृति यसको शासक ग्रह र देवताको संयोजनबाट स्पष्ट हुन्छ। राहुको आकस्मिक र विध्वंसात्मक ऊर्जा तथा रुद्रको आँधी र विनाशकारी शक्तिको प्रभावले आर्द्राका जातकहरूको जीवनमा ठूला उथलपुथल र भावनात्मक आँधीहरू आउन सक्छन्। तर यही विनाश र पीडाले उनीहरूलाई गहिरो आत्म-ज्ञान र रूपान्तरणतर्फ डोर्याउँछ।

७. पुनर्वसु

• नाम, प्रतीक र अर्थ: पुनर्वसु, “पुनः प्रकाश” वा “सम्पत्तिको फिर्ती,” जसको प्रतीक ‘बाणको तरकस’ हो। यसले फिर्ती, नवीकरण र सुरक्षालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह बृहस्पति र देवता अदिति (देवताहरूकी माता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: पहिलो तीन पद मिथुन राशिमा र अन्तिम पद कर्कट राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: के, को, हा, ही।
• ऊर्जा र स्वभाव: बृहस्पतिको ज्ञान र अदितिको पोषण दिने र सुरक्षा गर्ने शक्तिको कारणले पुनर्वसुका जातकहरू ज्ञानी, दार्शनिक, दयालु र आशावादी हुन्छन्। उनीहरूले जीवनमा गुमाएका कुराहरू पुनः प्राप्त गर्ने क्षमता राख्छन्।

८. पुष्य

• नाम, प्रतीक र अर्थ: पुष्य, “पोषण दिने,” जसको प्रतीक ‘गाईको थुन’ वा ‘फूल’ हो। यसले पोषण, समृद्धि र आध्यात्मिक ज्ञानलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह शनि र देवता बृहस्पति (देवताहरूका गुरु) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा कर्कट राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: हु, हे, हो, डा।
• ऊर्जा र स्वभाव: शनिको अनुशासन र बृहस्पतिको ज्ञानको अद्वितीय संयोजनले पुष्यलाई सबै नक्षत्रहरूमध्ये सबैभन्दा शुभ मानिन्छ। यस नक्षत्रका जातकहरू अनुशासित, सहयोगी, ज्ञानी र आध्यात्मिक हुन्छन्। उनीहरू अरूको सेवा र पोषण गर्नमा आनन्द मान्छन्।

९. अश्लेषा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: अश्लेषा, “अङ्गालो मार्ने” वा “बेरिने,” जसको प्रतीक ‘कुण्डली मारेको सर्प’ हो। यसले मोह, अन्तर्ज्ञान र रहस्यमय शक्तिलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह बुध र देवता सर्प (नाग) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा कर्कट राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: डी, डू, डे, डो।
• ऊर्जा र स्वभाव: बुधको बौद्धिकता र सर्पको रहस्यमय, तीव्र र कहिलेकाहीँ विषालु प्रकृतिको प्रभावले अश्लेषाका जातकहरूलाई चतुर, मनोवैज्ञानिक रूपमा गहन र रहस्यमय बनाउँछ। उनीहरूमा गहिरो अन्तर्ज्ञान हुन्छ तर कहिलेकाहीँ मोह र ईर्ष्याको शिकार पनि हुन सक्छन्।

१०. मघा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: मघा, “महान,” जसको प्रतीक ‘सिंहासन’ वा ‘राजकीय कोठा’ हो। यसले शक्ति, अधिकार र परम्परालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह केतु र देवता पितृ (पूर्वज) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा सिंह राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: मा, मी, मु, मे।
• ऊर्जा र स्वभाव: केतुको आध्यात्मिक र अतीतसँगको सम्बन्ध तथा पितृहरूको आशीर्वादले मघा नक्षत्रका जातकहरूलाई आफ्ना पूर्वज र परम्पराप्रति गहिरो सम्मान हुन्छ। उनीहरू महत्वाकांक्षी, नेतृत्व क्षमता भएका र समाजमा उच्च पद प्राप्त गर्ने खालका हुन्छन्।

११. पूर्वाफाल्गुनी

• नाम, प्रतीक र अर्थ: पूर्वाफाल्गुनी, “पहिलो रातो,” जसको प्रतीक ‘झुला’ वा ‘ओछ्यानको अगाडिको दुई खुट्टा’ हो। यसले आराम, प्रेम र मनोरञ्जनलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह शुक्र र देवता भग (आनन्द र समृद्धिका देवता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा सिंह राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: मो, टा, टी, टू।
• ऊर्जा र स्वभाव: शुक्रको प्रेम र सौन्दर्य तथा भगको आनन्द दिने शक्तिको प्रभावले यस नक्षत्रका जातकहरू कलात्मक, सामाजिक, रमाइलो गर्न मन पराउने र आकर्षक हुन्छन्। उनीहरू प्रेम सम्बन्ध र भौतिक सुखमा रमाउँछन्।

१२. उत्तराफाल्गुनी

• नाम, प्रतीक र अर्थ: उत्तराफाल्गुनी, “दोस्रो रातो,” जसको प्रतीक ‘ओछ्यानको पछाडिको दुई खुट्टा’ हो। यसले मित्रता, सहयोग र स्थायित्वलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह सूर्य र देवता अर्यमा (मित्रता र सम्झौताका देवता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: पहिलो पद सिंह राशिमा र बाँकी तीन पद कन्या राशिमा पर्दछन्। पद अक्षरहरू: टे, टो, पा, पी।
• ऊर्जा र स्वभाव: सूर्यको नेतृत्व र अर्यमाको सहयोगी प्रकृतिको कारणले यस नक्षत्रका जातकहरू उदार, सहयोगी, र भरपर्दो मित्र हुन्छन्। उनीहरू सामाजिक कार्य र परोपकारमा रुचि राख्छन्।

१३. हस्त

• नाम, प्रतीक र अर्थ: हस्त, “हात,” जसको प्रतीक ‘हातको पञ्जा’ हो। यसले सीप, कला र कर्मलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह चन्द्रमा र देवता सविता (सूर्य देवताको एक रूप, जसले प्रेरणा दिन्छ) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा कन्या राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: पू, ष, ण, ठ।
• ऊर्जा र स्वभाव: चन्द्रमाको रचनात्मकता र सविताको प्रेरणादायी शक्तिको प्रभावले हस्त नक्षत्रका जातकहरू अत्यन्तै सिपालु, मेहनती र हास्यकलामा निपुण हुन्छन्। उनीहरू आफ्नो हातको सीपबाट जीविकोपार्जन गर्न सक्छन्।

१४. चित्रा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: चित्रा, “चम्किलो” वा “सुन्दर,” जसको प्रतीक ‘चम्किलो मणि’ वा ‘मोती’ हो। यसले सौन्दर्य, कला र वास्तुकलालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह मंगल र देवता त्वष्टा वा विश्वकर्मा (देवताहरूका शिल्पकार) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: पहिलो दुई पद कन्या राशिमा र अन्तिम दुई पद तुला राशिमा पर्दछन्। पद अक्षरहरू: पे, पो, रा, री।
• ऊर्जा र स्वभाव: मंगलको ऊर्जा र विश्वकर्माको अद्वितीय शिल्पकारिताको प्रभावले चित्रा नक्षत्रका जातकहरू आकर्षक, कलात्मक र केहि नयाँ सिर्जना गर्ने क्षमता भएका हुन्छन्। उनीहरू वास्तुकला, डिजाइन र सौन्दर्यसँग सम्बन्धित क्षेत्रमा उत्कृष्ट हुन्छन्।

१५. स्वाती

• नाम, प्रतीक र अर्थ: स्वाती, “स्वतन्त्र,” जसको प्रतीक ‘नयाँ पालुवा’ वा ‘तरवार’ हो। यसले स्वतन्त्रता, न्याय र सन्तुलनलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह राहु र देवता वायु (हावाका देवता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा तुला राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: रू, रे, रो, ता।
• ऊर्जा र स्वभाव: राहुको स्वतन्त्रताको चाहना र वायुको गतिशीलता र फैलावटको गुणले स्वातीका जातकहरू स्वतन्त्र विचारका, कूटनीतिज्ञ र व्यापारमा निपुण हुन्छन्। उनीहरू ज्ञान र न्यायको खोजीमा रहन्छन्।

१६. विशाखा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: विशाखा, “शाखाहरू भएको,” जसको प्रतीक ‘तोरण’ वा ‘कुमालेको चक्र’ हो। यसले उद्देश्य, दृढता र सफलतालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह बृहस्पति र देवता इन्द्राग्नि (इन्द्र र अग्निको संयुक्त रूप) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: पहिलो तीन पद तुला राशिमा र अन्तिम पद वृश्चिक राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: ती, तू, ते, तो।
• ऊर्जा र स्वभाव: बृहस्पतिको ज्ञान र इन्द्राग्निको शक्ति र तेजको संयोजनले विशाखाका जातकहरूलाई दृढ संकल्पित, महत्वाकांक्षी र आफ्नो लक्ष्यप्रति समर्पित बनाउँछ। उनीहरू एक पटकमा एकभन्दा बढी लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न सक्छन्।

१७. अनुराधा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: अनुराधा, “राधा (सफलता) को पछि लाग्ने,” जसको प्रतीक ‘कमलको फूल’ वा ‘विजय स्तम्भ’ हो। यसले मित्रता, भक्ति र सहकार्यलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह शनि र देवता मित्र (मित्रता र साझेदारीका देवता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा वृश्चिक राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: ना, नी, नु, ने।
• ऊर्जा र स्वभाव: शनिको धैर्य र मित्र देवताको सहकार्यको भावनाले अनुराधाका जातकहरूलाई असल मित्र, समूहमा काम गर्न सक्ने र भक्तिभावले युक्त बनाउँछ। उनीहरू कठिन परिस्थितिमा पनि आशा र मित्रता कायम राख्न सक्छन्।

१८. ज्येष्ठा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: ज्येष्ठा, “सबैभन्दा जेठो” वा “प्रमुख,” जसको प्रतीक ‘छाता’ वा ‘कुण्डल’ हो। यसले वरिष्ठता, शक्ति र सुरक्षालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह बुध र देवता इन्द्र (देवताहरूका राजा) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा वृश्चिक राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: नो, या, यी, यू।
• ऊर्जा र स्वभाव: बुधको तीक्ष्ण बुद्धि र इन्द्रको राजकीय शक्तिको प्रभावले ज्येष्ठाका जातकहरूलाई चतुर, शक्तिशाली र आफ्नो परिवार वा समुदायको रक्षा गर्ने स्वभावको बनाउँछ। उनीहरू भौतिक सफलता प्राप्त गर्न सक्छन् तर कहिलेकाहीँ अहंकार र घमण्डको शिकार पनि हुन सक्छन्।

१९. मूल

• नाम, प्रतीक र अर्थ: मूल, “जरा,” जसको प्रतीक ‘एक आपसमा बाँधिएका जराहरू’ हो। यसले अनुसन्धान, गहिराइ र रूपान्तरणलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह केतु र देवता निऋति (विनाश र विघटनकी देवी) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा धनु राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: ये, यो, भा, भी।
• ऊर्जा र स्वभाव: केतुको आध्यात्मिक खोज र निऋतिको विनाशकारी शक्तिको प्रभावले मूल नक्षत्रका जातकहरूलाई अनुसन्धानकर्ता, दार्शनिक र सत्यको खोजी गर्ने बनाउँछ। उनीहरू पुरानो कुराहरूलाई त्यागेर नयाँ जीवन सुरु गर्ने क्षमता राख्छन्, तर यस प्रक्रियामा उनीहरूले धेरै पीडा र त्यागको सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ।

२०. पूर्वाषाढा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: पूर्वाषाढा, “पहिलो अजेय,” जसको प्रतीक ‘हात्तीको दाँत’ वा ‘पानीमा राखिएको पंखा’ हो। यसले अजेयता, घोषणा र शुद्धीकरणलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह शुक्र र देवता आपः (जलकी देवी) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा धनु राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: भू, धा, फा, ढा।
• ऊर्जा र स्वभाव: शुक्रको रचनात्मकता र जलको शुद्ध पार्ने र पोषण दिने शक्तिको कारणले पूर्वाषाढाका जातकहरू लोकप्रिय, कलात्मक र प्रेरणादायी हुन्छन्। उनीहरूमा अपार धैर्य र विजय प्राप्त गर्ने क्षमता हुन्छ।

२१. उत्तराषाढा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: उत्तराषाढा, “दोस्रो अजेय,” जसको प्रतीक ‘हात्तीको दाँत’ वा ‘सानो खाट’ हो। यसले स्थायी विजय, कर्तव्य र धर्मलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह सूर्य र देवता विश्वेदेवा (सबै देवताहरूको समूह) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: पहिलो पद धनु राशिमा र बाँकी तीन पद मकर राशिमा पर्दछन्। पद अक्षरहरू: भे, भो, जा, जी।
• ऊर्जा र स्वभाव: सूर्यको नेतृत्व र विश्वेदेवाको सामूहिक सद्गुणको प्रभावले उत्तराषाढाका जातकहरूलाई जिम्मेवार, इमानदार र उच्च आदर्श भएको बनाउँछ। उनीहरू आफ्नो कर्तव्य निष्ठापूर्वक पूरा गर्छन् र समाजमा सम्मान प्राप्त गर्छन्।

२२. श्रवण

• नाम, प्रतीक र अर्थ: श्रवण, “सुन्नु,” जसको प्रतीक ‘कान’ वा ‘तीन पाइला’ हो। यसले ज्ञान, शिक्षा र परम्परालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह चन्द्रमा र देवता विष्णु (संरक्षक) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा मकर राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: खी, खू, खे, खो।
• ऊर्जा र स्वभाव: चन्द्रमाको ग्रहणशीलता र विष्णुको संरक्षण गर्ने शक्तिको कारणले श्रवणका जातकहरू ज्ञानी, असल श्रोता र परम्पराको सम्मान गर्ने हुन्छन्। उनीहरू ज्ञान आर्जन गर्न र त्यसलाई फैलाउनमा रुचि राख्छन्।

२३. धनिष्ठा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: धनिष्ठा, “सबैभन्दा धनी,” जसको प्रतीक ‘डमरु’ वा ‘बाँसुरी’ हो। यसले धन, संगीत र लयलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह मंगल र देवता अष्ट वसु (आठ मौलिक तत्वका देवता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: पहिलो दुई पद मकर राशिमा र अन्तिम दुई पद कुम्भ राशिमा पर्दछन्। पद अक्षरहरू: गा, गी, गु, गे।
• ऊर्जा र स्वभाव: मंगलको ऊर्जा र अष्ट वसुको भौतिक सम्पदाको प्रभावले धनिष्ठाका जातकहरूलाई धनी, संगीतप्रेमी र सामाजिक रूपमा सक्रिय बनाउँछ। उनीहरूमा लय र तालको राम्रो ज्ञान हुन्छ।

२४. शतभिषा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: शतभिषा, “सय जना वैद्य,” जसको प्रतीक ‘खाली वृत्त’ वा ‘सय फूल’ हो। यसले उपचार, रहस्य र एकान्तलाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह राहु र देवता वरुण (आकाश र जलका देवता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा कुम्भ राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: गो, सा, सी, सू।
• ऊर्जा र स्वभाव: राहुको रहस्यमय र गैर-परम्परागत प्रकृति तथा वरुणको विशाल र ब्रह्माण्डीय ज्ञानको प्रभावले शतभिषाका जातकहरूलाई रहस्यमय, दार्शनिक र एकान्तप्रेमी बनाउँछ। उनीहरूमा उपचार गर्ने अद्भुत क्षमता हुन्छ र उनीहरूले ब्रह्माण्डका गोप्य नियमहरू बुझ्न सक्छन्।

२५. पूर्वभाद्रपदा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: पूर्वभाद्रपदा, “पहिलो शुभ पाइला,” जसको प्रतीक ‘तरवार’ वा ‘दुई मुखे मानिस’ हो। यसले तपस्या, रहस्य र उग्रतालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह बृहस्पति र देवता अजैकपाद (एक खुट्टा भएको बाख्रा, रुद्रको एक रूप) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: पहिलो तीन पद कुम्भ राशिमा र अन्तिम पद मीन राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: से, सो, दा, दी।
• ऊर्जा र स्वभाव: बृहस्पतिको ज्ञान र अजैकपादको उग्र र तपस्वी प्रकृतिको प्रभावले यस नक्षत्रका जातकहरूलाई गहन विचारक, तर कहिलेकाहीँ क्रोधी र कठोर बनाउँछ। उनीहरू सांसारिक मोहबाट माथि उठेर आध्यात्मिक सत्यको खोजी गर्न सक्छन्।

२६. उत्तरभाद्रपदा

• नाम, प्रतीक र अर्थ: उत्तरभाद्रपदा, “दोस्रो शुभ पाइला,” जसको प्रतीक ‘सर्प’ वा ‘पानीमा रहेको खाट’ हो। यसले ज्ञान, नियन्त्रण र करुणालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह शनि र देवता अहिर्बुध्न्य (गहिराइमा रहेको सर्प) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा मीन राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: दु, थ, झ, ञ।
• ऊर्जा र स्वभाव: शनिको अनुशासन र धैर्य तथा अहिर्बुध्न्यको गहिरो र स्थिर ज्ञानको प्रभावले उत्तरभाद्रपदाका जातकहरूलाई ज्ञानी, दयालु, अनुशासित र क्षमाशील बनाउँछ। उनीहरूमा आत्म-नियन्त्रणको अद्भुत क्षमता हुन्छ।

२७. रेवती

• नाम, प्रतीक र अर्थ: रेवती, “धनी” वा “समृद्ध,” जसको प्रतीक ‘माछाको जोडी’ वा ‘डमरु’ हो। यसले पोषण, सुरक्षा र अन्तिम यात्रालाई जनाउँछ।
• स्वामी ग्रह र देवता: स्वामी ग्रह बुध र देवता पूषा (मार्गदर्शक र पोषणकर्ता) हुन्।
• राशि र पद विभाजन: यो नक्षत्र पूर्ण रूपमा मीन राशिमा पर्दछ। पद अक्षरहरू: दे, दो, चा, ची।
• ऊर्जा र स्वभाव: बुधको बौद्धिकता र पूषाको पोषण र मार्गदर्शन गर्ने शक्तिको प्रभावले रेवतीका जातकहरूलाई दयालु, सहयोगी, पशुप्रेमी र अरूको हेरचाह गर्ने बनाउँछ। राशिचक्रको अन्तिम नक्षत्र भएकोले, यसले यात्राको अन्त्य र आध्यात्मिक मुक्तिको संकेत पनि गर्दछ।

खण्ड ३: कुण्डली निर्माणमा नक्षत्र र नामाक्षरको भूमिका

नक्षत्र र त्यससँग सम्बन्धित नामाक्षरहरूको ज्ञान केवल सैद्धान्तिक मात्र होइन, यसको ज्योतिषीय अभ्यास, विशेष गरी कुण्डली निर्माण र विश्लेषणमा, अत्यन्त गहिरो र व्यावहारिक प्रयोग हुन्छ। जन्मको समयमा चन्द्रमाको स्थितिबाट प्राप्त हुने एउटा सानो अक्षरले व्यक्तिको सम्पूर्ण जीवनको रूपरेखा र उसको अन्तर्निहित प्रकृतिलाई कसरी उजागर गर्छ भन्ने कुरा यस खण्डमा स्पष्ट पारिनेछ।

३.१ जन्म अक्षरको निर्धारण

कुनै पनि व्यक्तिको कुण्डली निर्माण गर्दा, ज्योतिषीले सबैभन्दा पहिले उसको जन्मको मिति, समय र स्थानको आधारमा ग्रहहरूको आकाशीय स्थितिको गणना गर्दछ। यस प्रक्रियामा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण गणना भनेको जन्मको समयमा चन्द्रमा राशिचक्रको कुन डिग्रीमा अवस्थित थियो भन्ने पत्ता लगाउनु हो।

यो गणना अत्यन्तै सूक्ष्म हुन्छ। एक पटक चन्द्रमाको सटीक डिग्री (अंश), कला (मिनेट) र विकला (सेकेन्ड) पत्ता लागेपछि, ज्योतिषीले त्यो स्थिति कुन नक्षत्रको क्षेत्रभित्र पर्छ भनेर निर्धारण गर्दछ। उदाहरणका लागि, यदि चन्द्रमा मेष राशिको 8^\circ मा छ भने, त्यो अश्विनी नक्षत्र (0^\circ देखि 13^\circ20′) भित्र पर्दछ।

तर कुरा यतिमा मात्र सीमित हुँदैन। त्यसपछि ज्योतिषीले त्यो 13^\circ20′ को नक्षत्रलाई पनि चार पदमा विभाजन गर्छ, जहाँ प्रत्येक पद 3^\circ20′ को हुन्छ। माथिको उदाहरणमा, 8^\circ को स्थिति अश्विनी नक्षत्रको तेस्रो पद (6^\circ40′ देखि 10^\circ00′) भित्र पर्दछ। अश्विनी नक्षत्रको तेस्रो पदसँग सम्बन्धित अक्षर ‘चो’ हो। यसरी, त्यो शिशुको जन्म अक्षर वा जन्म अक्षर ‘चो’ हुन आउँछ। यही अक्षर नै उसको ज्योतिषीय पहिचानको आधार बन्छ।

३.२ नामकरण संस्कार: नाम एक मन्त्र हो

हिन्दु परम्परामा सोह्र संस्कारहरू मध्ये एक, नामकरण संस्कार, को विशेष महत्त्व छ। यो केवल शिशुलाई एउटा सामाजिक पहिचान दिनु मात्र होइन। ज्योतिषीय दृष्टिकोणबाट, नामकरण एक गहन आध्यात्मिक प्रक्रिया हो। माथि वर्णन गरिएको विधिबाट प्राप्त जन्म अक्षरको आधारमा शिशुको नाम राख्नुको अर्थ हो, उसको नामलाई एक शक्तिशाली मन्त्र बनाउनु।

यो नाम, जुन उसको जन्म नक्षत्रको कम्पनसँग जोडिएको हुन्छ, उसको जीवनभरि एक सुरक्षा कवच र ऊर्जा स्रोतको रूपमा काम गर्दछ। जब त्यो नाम बारम्बार उच्चारण गरिन्छ, त्यसले उत्पन्न गर्ने ध्वनि-कम्पनले व्यक्तिलाई उसको जन्म नक्षत्रको सकारात्मक ऊर्जासँग निरन्तर जोडी रहन्छ। यसले उसको मन, शरीर र आत्मामा सन्तुलन कायम राख्न मद्दत गर्दछ।

यसै सन्दर्भमा, राशि नाम र प्रचलित नाम बिचको भिन्नता बुझ्नु पनि महत्त्वपूर्ण छ।

• राशि नाम (Rashi Naam): यो जन्म अक्षरबाट सुरु हुने नाम हो, जुन ज्योतिषीय र धार्मिक कार्यहरू (पूजा, यज्ञ, विवाह आदि) का लागि प्रयोग गरिन्छ। यसलाई गोप्य राख्नुपर्छ भन्ने पनि मान्यता छ ताकि यसको शक्ति सुरक्षित रहोस्।
• प्रचलित नाम (Prachalit Naam): यो दैनिक व्यवहार र सामाजिक पहिचानका लागि प्रयोग गरिने नाम हो। यो नाम जन्म अक्षरबाट सुरु हुन पनि सक्छ वा नहुन पनि सक्छ।

आधुनिक समयमा धेरैले प्रचलित नामलाई नै महत्त्व दिए पनि, ज्योतिषीय दृष्टिकोणले राशि नामको शक्ति र महत्त्व अपरिवर्तनीय छ।

३.३ अवकहडा चक्र: नामबाट व्यक्तिको समग्र विश्लेषण

जन्म अक्षरको भूमिका केवल नामकरणमा मात्र सीमित छैन। वास्तवमा, यो अक्षर एक यस्तो साँचो हो, जसले व्यक्तिको समग्र व्यक्तित्व, स्वभाव, र भाग्यको विश्लेषण गर्ने एक जटिल ज्योतिषीय म्याट्रिक्स, अवकहडा चक्र, लाई खोल्दछ। अवकहडा चक्रले जन्म नक्षत्रको आधारमा व्यक्तिको विभिन्न पक्षहरूको वर्गीकरण गर्दछ। यो चक्र कुण्डली मिलान (विशेष गरी विवाहका लागि) र व्यक्तिको आन्तरिक क्षमता र कमजोरीहरू बुझ्नका लागि अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ।

अवकहडा चक्रका मुख्य घटकहरू निम्न छन्:

• वर्ण (Varna): यसले व्यक्तिको आध्यात्मिक र सामाजिक प्रवृत्तिलाई दर्शाउँछ। यसलाई ब्राह्मण (बौद्धिक/आध्यात्मिक), क्षत्रिय (प्रशासक/योद्धा), वैश्य (व्यापारी/कृषक), र शूद्र (सेवाकर्मी) गरी चार वर्गमा विभाजन गरिएको छ। यसले व्यक्तिको जन्मजात सीप र कर्तव्यको क्षेत्रलाई संकेत गर्दछ।
• वश्य (Vashya): यसले व्यक्तिको प्रभाव पार्ने वा नियन्त्रण गर्ने क्षमतालाई जनाउँछ। यसलाई चतुष्पाद (चार खुट्टे जनावर), द्विपद (मानिस), जलचर (पानीका जीव), वनचर (जङ्गली जनावर), र कीट (कीरा) गरी पाँच वर्गमा विभाजन गरिएको छ। यसले व्यक्तिले कसलाई वा केलाई सजिलै आफ्नो प्रभावमा पार्न सक्छ भन्ने देखाउँछ।
• तारा (Tara): यसलाई जन्म तारा पनि भनिन्छ। यो जन्म नक्षत्रबाट गणना गरिने एक महत्त्वपूर्ण भविष्यवाणी उपकरण हो। यसले व्यक्तिको भाग्य, दशा र शुभ-अशुभ समय (मुहूर्त) निर्धारण गर्न मद्दत गर्दछ।
• योनि (Yoni): यसले व्यक्तिको आदिम, यौनिक र सहज प्रवृत्तिको प्रतिनिधित्व गर्दछ। प्रत्येक नक्षत्रलाई एक जनावरसँग जोडिएको छ (जस्तै, अश्विनी – घोडा, भरणी – हात्ती)। यसले दुई व्यक्ति बिचको यौनिक र मनोवैज्ञानिक अनुकूलता मापन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
• गण (Gana): यसले व्यक्तिको आधारभूत स्वभाव र विश्वदृष्टिकोणलाई दर्शाउँछ। यसलाई देव (दिव्य, सात्विक), मनुष्य (मानवीय, राजसिक), र राक्षस (आसुरी, तामसिक) गरी तीन गणमा विभाजन गरिएको छ। देव गणका व्यक्तिहरू सात्विक र आध्यात्मिक, मनुष्य गणका व्यक्तिहरू व्यावहारिक र सामाजिक, तथा राक्षस गणका व्यक्तिहरू भौतिकवादी र कहिलेकाहीँ स्वार्थी हुन सक्छन्। विवाह मिलानमा गण मिलानलाई अत्यन्त महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।
• नाडी (Nadi): यसले व्यक्तिको शारीरिक र आयुर्वेदिक प्रकृतिको प्रतिनिधित्व गर्दछ। यसलाई आदि (वात), मध्य (पित्त), र अन्त्य (कफ) गरी तीन नाडीमा विभाजन गरिएको छ। यो स्वास्थ्य र विशेष गरी सन्तान सुखका लागि विवाह मिलानमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष हो। यदि वर र वधू दुवैको एउटै नाडी (जस्तै, दुवै आदि नाडी) भयो भने, त्यसलाई नाडी दोष भनिन्छ। यस्तो अवस्थामा सन्तान प्राप्तिमा बाधा वा सन्तानको स्वास्थ्यमा गम्भीर समस्या आउन सक्ने ज्योतिषीय मान्यता छ।

यसरी, अवकहडा चक्रले जन्म अक्षरलाई केवल एक ध्वन्यात्मक पहिचानबाट माथि उठाएर एक शक्तिशाली निदान कुञ्जी (Diagnostic Key) मा रूपान्तरण गर्दछ। यसले व्यक्तिको मनोवैज्ञानिक, आध्यात्मिक, शारीरिक र कर्मिक प्रोफाइलको बहु-स्तरीय विश्लेषण प्रदान गर्दछ। कुण्डली बनाउँदा जन्म अक्षरले के गर्छ भन्ने प्रश्नको सबैभन्दा गहिरो र व्यावहारिक उत्तर यही हो – यसले व्यक्तिको जीवनको ब्लुप्रिन्ट खोल्ने काम गर्दछ।

खण्ड ४: निष्कर्ष: नाम, नक्षत्र र नियतिको ज्योतिषीय सम्बन्ध

ज्योतिष शास्त्रको गहिराइमा डुबुल्की मार्दा हामीले यो बुझ्यौं कि नक्षत्र प्रणाली केवल ताराहरूको गणना मात्र होइन, यो ब्रह्माण्डको लयसँग मानव जीवनलाई जोड्ने एक दिव्य विज्ञान हो। आकाशीय घडीको रूपमा रहेको क्रान्तिवृत्तको विभाजनदेखि लिएर, चन्द्रमाको भावनात्मक प्रभाव हुँदै, प्रत्येक नक्षत्रको पदबाट निस्कने एउटा सानो अक्षरले कसरी व्यक्तिको पहिचान, स्वभाव र भाग्यलाई समेत प्रभावित पार्छ भन्ने कुराको हामीले विस्तृत विवेचना गर्यौं।

४.१ सारांश र मुख्य सन्देश

यस प्रतिवेदनले नक्षत्रको परिभाषा, यसको गणितीय र आध्यात्मिक संरचना, र ज्योतिषमा यसको महत्त्वलाई स्थापित गर्यो। हामीले २७ वटै नक्षत्रहरूको विस्तृत प्रोफाइल, तिनका स्वामी ग्रह, देवता, र नामाक्षरहरूको अध्ययन गर्यौं। यस क्रममा हामीले नक्षत्रका स्वामी ग्रहहरू विंशोत्तरी दशाको क्रममा रहनु र नक्षत्रको स्वभाव यसको देवता र ग्रहको संयुक्त ऊर्जाबाट निर्मित हुनु जस्ता गहिरो सम्बन्धहरूलाई उजागर गर्यौं।

सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा, हामीले यो देख्यौं कि जन्म अक्षरको प्रयोग केवल नाम राख्नका लागि मात्र सीमित छैन। यो अक्षर अवकहडा चक्र जस्तो शक्तिशाली विश्लेषण उपकरणको आधार हो, जसले व्यक्तिको वर्ण, वश्य, गण, योनि र नाडी जस्ता सूक्ष्म पक्षहरूको खुलासा गर्दछ। यसले विवाह मिलान, स्वास्थ्य विश्लेषण र व्यक्तिको अन्तर्निहित क्षमताको पहिचानमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

यस सम्पूर्ण विवेचनाको मुख्य सन्देश यो हो कि ज्योतिषीय सिद्धान्त अनुसार राखिएको नाम केवल एक सामाजिक पहिचान वा लेबल होइन। यो एक व्यक्तिगत मन्त्र हो, एक ध्वन्यात्मक साँचो हो, जसले व्यक्तिलाई जीवनभर उसको मौलिक ब्रह्माण्डीय आवृत्तिसँग जोडेर राख्छ र उसलाई सन्तुलन, सुरक्षा र सही दिशा प्रदान गर्दछ।

४.२ सूक्ष्मब्रह्म र महाब्रह्म को सामंजस्य

अन्ततः, नक्षत्र र नामाक्षरको यो सम्पूर्ण प्रणालीले वैदिक दर्शनको एक महान् सिद्धान्त “यथा पिण्डे तथा ब्रह्माण्डे” (जस्तो पिण्डमा छ, त्यस्तै ब्रह्माण्डमा छ) लाई चरितार्थ गर्दछ। यसको अर्थ हो, व्यक्ति (पिण्ड वा Microcosm) ब्रह्माण्ड (Macrocosm) को एक सानो प्रतिरूप हो, र ब्रह्माण्डमा हुने हरेक घटना र कम्पनले व्यक्तिलाई प्रभावित गर्दछ।

जन्म अक्षरको आधारमा राखिएको नामले यही पिण्ड र ब्रह्माण्ड बिच एक पुलको काम गर्दछ। यसले व्यक्तिको जीवनलाई ब्रह्माण्डीय व्यवस्थासँग सामञ्जस्यमा ल्याउन मद्दत गर्दछ। आफ्नो जन्म नक्षत्र र त्यससँग सम्बन्धित अक्षरको शक्तिलाई बुझ्नु भनेको स्वयंलाई चिन्नु हो। यो आत्म-जागरूकता र आफ्नो वास्तविक प्रकृति र नियति अनुरूप जीवन जिउने दिशामा एक शक्तिशाली कदम हो। यस प्राचीन ज्ञानको सही प्रयोगले व्यक्तिलाई भौतिक र आध्यात्मिक दुवै स्तरमा सन्तुलित, सफल र सार्थक जीवन जिउन प्रेरणा प्रदान गर्दछ।

Explore More Services

• Home – Lochan Astrology & Vaastu Services

Download Nepal’s Best Astrology App: meronepal.app