परिचय
महाअष्टमी दशैं पर्वको आठौं दिन हो, जसमा विशेष रूपमा दुर्गा भवानीको पूजा गरिन्छ। यो दिन शक्ति, भक्ति र धार्मिक अनुष्ठानको प्रतीक मानिन्छ। महाअष्टमीको दिन घर–घरमा दुर्गा भवानीका विशेष पूजा सामग्री राखेर आराधना गरिन्छ। यो दिनलाई नकारात्मक शक्ति हटाउने, सकारात्मक ऊर्जा प्रवाह गर्ने, र देवीको आशीर्वाद प्राप्त गर्ने अवसरको रूपमा लिइन्छ। घरायसी पूजा, सामुदायिक अनुष्ठान र बलिको प्रचलनले यस दिनको महत्व अझ बलियो बनाएको छ।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
महाअष्टमीको परम्परा नेपालमा धेरै पुरानो छ। ऐतिहासिक दस्तावेज अनुसार, यो दिन विशेष रूपमा शक्ति आराधनासँग जोडिएको छ। प्राचीन समयमा राजा र बासिन्दाहरूले सामूहिक रूपमा दुर्गा भवानीको पूजा र बलिदान गर्ने चलन राख्थे। यो दिनलाई राज्यको सुरक्षा, शक्ति र समृद्धिको प्रतीक मानिन्थ्यो। काठमाडौं लगायतका ऐतिहासिक दरबारहरूमा विशेष समारोह गरिन्थ्यो, जसमा सेनाका जवान, पुजारी, र दरबारी कर्मचारीहरूले विधिपूर्वक पूजा गर्ने परम्परा रहिआएको थियो। बलि प्रथा प्राचीन धार्मिक विश्वाससँग जोडिएको थियो, जसले देवीको प्रसन्नता र राज्यको समृद्धि सुनिश्चित गर्ने काम गर्थ्यो।
घरायसी परम्परा
घर–घरमा महाअष्टमीको दिन जमरा, फूल, बेलपत्र, धूप–दीप, फलफूल, अन्न र विशेष पूजा सामग्री राखेर देवी भवानीको आराधना गरिन्छ। परिवारका सबै सदस्यहरू मिलेर विधिपूर्वक पूजा गर्छन्। विशेषगरी, महिलाहरूले घरको आन्तरिक पूजामा विशेष ध्यान दिन्छन् भने पुरुषहरूले बाहिरी सामग्री तयारी र बलिको व्यवस्था गर्छन्। कतिपय गाउँ–सहरमा परम्परागत रूपमा बलि (sacrifice) गर्ने प्रचलन छ, जसले देवीलाई प्रसन्न पार्ने विश्वास गरिन्छ। बलि पशु वा वैकल्पिक वस्तु (जस्तै तरकारी वा फूल)को रूपमा गरिन्छ, र यसको उद्देश्य देवीको कृपा र सुरक्षा पाउन हो।
धार्मिक महत्त्व
महाअष्टमीलाई अत्यन्त पवित्र दिन मानिन्छ। यस दिनको पूजा देवी दुर्गाको आठौं स्वरूप महिषासुरमर्दिनीको सम्मानमा केन्द्रित हुन्छ।
-
देवी भवानीको शक्ति र साहसको आवाहन गरिन्छ।
-
नकारात्मक ऊर्जा हटाउने र सकारात्मक ऊर्जा ल्याउने विश्वास छ।
-
बलि दिने प्रथा देवीको प्रसन्नता र संरक्षणको प्रतीक मानिन्छ।
-
घर, कृषि, व्यवसाय, र परिवारिक जीवनमा देवीको आशीर्वाद सुनिश्चित गर्ने विश्वास रहिआएको छ।
धार्मिक ग्रन्थहरूमा महाअष्टमीको महत्व विस्तारपूर्वक उल्लेख छ। देवीका कथा, विजय, र बलिदानको प्रसंगले यो दिनलाई अत्यन्त पवित्र बनाउँछ।
सामाजिक र सांस्कृतिक पक्ष
महाअष्टमीले सामाजिक र सांस्कृतिक आयाम पनि समेट्छ। गाउँ–सहरमा सामूहिक पूजा, बलि, र भोज आयोजना गरिन्छ। यसले समुदायमा मेलमिलाप र सामाजिक एकता बढाउँछ। वृद्धहरूले बालबालिकालाई देवी भवानीको पूजा र बलिको महत्त्व सिकाउने अवसर पाउँछन्, जसरी परम्परा पुस्ता–पुस्तामा हस्तान्तरण हुन्छ। सामाजिक रूपमा, यस दिन टाढा रहेका परिवारका सदस्यहरू पनि घर फर्कन्छन्, जसले परिवारिक सम्बन्ध र भावनात्मक एकता बलियो बनाउँछ। परम्परागत गीत, नाच–गान, र सांस्कृतिक गतिविधिहरूले महाअष्टमीको दिनलाई समुदायको साझा अनुभवमा परिणत गर्छ।
आधुनिक सन्दर्भ
आजको समयमा, शहर र विदेशमा बस्ने नेपालीहरूले पनि डिजिटल माध्यममार्फत महाअष्टमीको पूजा र आशीर्वादमा सहभागी हुन्छन्। सामाजिक सञ्जाल, भिडियो कल, र एपमार्फत शुभकामना आदान–प्रदान गर्ने चलन बढेको छ। धेरै मानिसहरूले परम्परागत पूजा र बलिको महत्व कायम राख्ने प्रयास गर्छन्, तर केही ठाउँमा आधुनिक वैकल्पिक विधि अपनाइन्छ, जस्तै पशुको सट्टा तरकारी वा अन्य वस्तु अर्पण। यसरी महाअष्टमीले परम्परा र आधुनिक जीवनशैली बीच सन्तुलन कायम राखेको छ।
निष्कर्ष
महाअष्टमी केवल दशैंको आठौं दिन मात्र होइन, यो शक्ति, भक्ति, परिवारिक एकता, र सामाजिक एकताको प्रतीक हो। ऐतिहासिक दृष्टिले यो परम्पराले नेपाली समाजमा धार्मिक र सामाजिक संरचना मजबुत बनाएको छ। धार्मिक दृष्टिले देवी भवानीको आशीर्वाद प्राप्त गर्ने अवसर हो। सांस्कृतिक रूपमा, महाअष्टमीले हाम्रो पहिचान र संस्कृतिको संरक्षण गर्दछ। यो पर्व हामीलाई हाम्रो इतिहास, आस्था, र सामाजिक मूल्यसँग जोड्ने महत्वपूर्ण माध्यम हो।
