नेपाल बहुजाति, बहुभाषा र बहुसांस्कृतिक देश हो। यहाँका विभिन्न समुदायले आफ्ना मौलिक संस्कार र पर्वलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्। तीमध्ये एक विशेष महत्व बोकेको पर्व हो उभौली पर्व, जसलाई किराँत समुदायले धार्मिक आस्था, सांस्कृतिक पहिचान र कृषि जीवनसँग जोडेर मनाउँछन्। हरेक वर्ष वैशाख महिनामा (एप्रिल–मे) मनाइने यो पर्वलाई किराँत समुदायले नयाँ खेतीपाती सुरु हुनु अघि प्रकृतिसँग आशीर्वाद माग्ने अवसरको रूपमा लिन्छन्।
“उभौली” शब्दको अर्थ र सांकेतिकता
“उभौली” शब्द किराँती भाषाबाट आएको हो, जसको अर्थ हुन्छ “माथि जाने”। यो नाम चरा र जनावरहरूको जीवनशैलीसँग सम्बन्धित छ। गर्मीयाम सुरु हुँदा चरा, जनावर र मानिसहरू समेत उच्च स्थान वा चिसो भूभागतर्फ जाने गर्छन्। यसलाई मानव जीवनसँग तुलना गर्दा आध्यात्मिक उन्नति, सामाजिक समृद्धि र प्राकृतिक ऊर्जा वृद्धिको प्रतीक मानिन्छ। यसरी नाम मात्रले पनि प्रकृति र जीवनबीचको गहिरो सम्बन्धलाई प्रकट गर्छ।
किराँत समुदाय र उभौली पर्व
किराँत समुदाय नेपालका आदिवासी जातिहरूमध्ये एक प्रमुख समूह हो। लिम्बू, राई, सुनुवार र याक्खा जातिहरू यस समुदायअन्तर्गत पर्दछन्। उनीहरूको संस्कृति, परम्परा र जीवनशैली प्रकृतिसँग गहिरो रूपमा जोडिएको छ। किराँत धर्मअनुसार आकाश देवता परुहाङ र पृथ्वी माता सुम्निमालाई पूजा गरिन्छ। उभौली पर्वमा यी देव-देवीलाई प्रार्थना गर्दै राम्रो वर्षा, प्रचुर बाली र रोग–विपत्तिबाट मुक्तिको कामना गरिन्छ।
उभौलीको धार्मिक र सांस्कृतिक महत्व
उभौली केवल खेती सुरु गर्नुअघि गरिने प्रार्थना मात्र होइन, यसमा गहिरो धार्मिक मूल्य पनि छ। किराँत समुदायले यसलाई जीवन, मृत्यु र पुनर्जन्मको चक्रसँग जोडेर व्याख्या गर्छन्। उभौलीले मानिसलाई आफ्नो जीवनको उन्नति, परिश्रम र आशीर्वादप्रतिको विश्वासलाई जागृत गराउँछ। यस पर्वमा गरिने पूजा अनुष्ठानले समुदायलाई प्रकृति र पुर्खाप्रतिको श्रद्धा प्रकट गर्न प्रेरित गर्छ।
उभौलीमा हुने अनुष्ठान र परम्परा
साकेला नृत्य (चाम)
उभौली पर्वको मुख्य आकर्षण भनेकै साकेला नृत्य हो। यसमा पुरुष र महिलाले ठूलो घेरा बनाएर हात समातेर सामूहिक रूपमा नाच्छन्। नृत्यका क्रममा खेती गर्ने, बीउ रोप्ने, जनावर पाल्ने, शिकार गर्ने वा दैनिक जीवनका गतिविधिहरूलाई अनुकरण गरिन्छ। यसरी साकेला नृत्यले समुदायको इतिहास, संस्कृति र जीवनशैलीलाई जिउँदो रूपमा प्रस्तुत गर्छ।पूजा अनुष्ठान
गाउँका धामी वा ज्येष्ठ व्यक्तिहरू सामुदायिक स्थान (साकेला थान वा पूजा स्थल)मा पूजा गर्दछन्। पूजा सामग्रीमा चामल, फलफूल, फूल, दुध, रक्सी र स्थानीय खानेकुरा अर्पण गरिन्छ। यसलाई पुर्खा र देवतालाई चढाइन्छ।सामुदायिक भेला र भोज
उभौली पर्वमा गाउँभरिका मानिस भेला भई सामूहिक भोज गर्छन्। परिवार, आफन्त र छिमेकीबीच आपसी सम्बन्ध मजबुत हुन्छ। परम्परागत गीत, वाद्ययन्त्र र सांगीतिक कार्यक्रमले वातावरण झन् रमाइलो हुन्छ।
कृषि दृष्टिले उभौली पर्व
नेपाल कृषि प्रधान देश भएकाले किराँत समुदायले खेतीलाई आध्यात्मिक अभ्याससँग जोडेर हेर्छ। उभौली पर्व खेती सुरु गर्ने शुभ अवसर मानिन्छ। किसानहरूले यस दिन प्रकृतिसँग आशीर्वाद माग्छन्, ताकि वर्षा समयमा होस्, बीउ राम्रोसँग उम्रियोस् र रोग–कीराको प्रकोपबाट बाली जोगियोस्। यसले किसानलाई उत्साह दिन्छ र परिश्रममा विश्वास जगाउँछ।
सामाजिक र सांस्कृतिक महत्व
उभौली केवल धार्मिक वा कृषि पर्व मात्र होइन, सामाजिक एकताको प्रतीक पनि हो। यसले समुदायलाई एकै ठाउँमा ल्याउँछ, सामूहिक भावना बलियो बनाउँछ र परम्परागत ज्ञान नयाँ पुस्तामा स्थानान्तरण हुन्छ। आजको व्यस्त जीवनशैलीमा पनि उभौलीजस्ता पर्वहरूले मानिसलाई आफ्नो मौलिक पहिचान सम्झाइरहेका छन्।
आधुनिक समाजमा उभौली
आज विश्वव्यापीकरणको प्रभावले मानिसहरू आफ्नो संस्कृति बिर्सिने अवस्थामा पुगेका छन्। तर, किराँत समुदायले उभौली पर्वलाई आधुनिक शैलीसँग मिलाएर पनि जोगाइरहेका छन्। काठमाडौँ, धरान, दमकजस्ता शहरहरूमा ठूला भेला र सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजना हुन्छ। विदेशमा रहेका किराँत समुदायले समेत साकेला नृत्य र पूजाअनुष्ठान गरेर आफ्नो संस्कृति जीवित राखेका छन्।
Mero Nepal:
निष्कर्ष
उभौली पर्व केवल किराँत समुदायको पर्व मात्र होइन, प्रकृति, मानव र आध्यात्मिकताको मिलन हो। यसले हामीलाई हाम्रो अस्तित्व प्रकृतिसँग जोडिएको छ भन्ने कुरा सम्झाउँछ। साकेला नृत्य, पूजा अनुष्ठान र सामुदायिक भेला जस्ता अभ्यासहरूले संस्कृतिलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्। आजको पुस्ताले यस पर्वलाई संरक्षण गरेर मात्र आफ्नो पहिचान जोगाउन सक्छ।
उभौली पर्वको सन्देश स्पष्ट छ: प्रकृतिसँग सन्तुलन राख्दै मेहनत गर्नुहोस्, आशीर्वाद प्राप्त गर्नुहोस् र जीवनलाई समृद्ध बनाउनुहोस्।
