परिचय
नेपालको सबैभन्दा ठूलो पर्व दशैं नौ दिनसम्म मनाइन्छ। प्रत्येक दिन देवी दुर्गाको अलग–अलग स्वरूपको पूजा हुन्छ। यसै क्रममा सप्तमी अर्थात् दशैंको सातौं दिनलाई फूलपाती भनिन्छ। फूलपातीको दिन धार्मिक दृष्टिले मात्र होइन, ऐतिहासिक र सांस्कृतिक दृष्टिले पनि अत्यन्त महत्वपूर्ण मानिन्छ। यस दिन घर–घरमा दुर्गा पूजाका लागि आवश्यक सामग्री भित्र्याउने परम्परा छ। जमरा, फूल, बेलपत्र, धूप–दीप, अन्न र फलफूलसँगै फूलपातीलाई देवी दुर्गाको शक्ति र समृद्धिको प्रतीक मानिन्छ।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
फूलपातीसँग सम्बन्धित ऐतिहासिक प्रचलन निकै पुरानो छ। पुराना विवरणअनुसार, गोरखाबाट काठमाडौंमा फूलपाती भित्र्याउने चलन राजा पृथ्वीनारायण शाहले राज्य विस्तार गरेपछि अझ औपचारिक बनाइएको थियो। गोरखाबाट ल्याइने फूलपातीलाई सैनिक ब्यान्ड, बाजागाजा, पुजारी तथा दरबारी कर्मचारीहरूको साथमा हनुमानढोका दरबारसम्म पुर्याइन्थ्यो। त्यसपछि दरबारमा बसेका राजाले दुर्गाको पूजा गरेर राष्ट्रको शक्ति, विजय र समृद्धिको कामना गर्थे। आज राजतन्त्र समाप्त भइसके पनि यो परम्परा राज्यस्तरमा निरन्तरता दिइएको छ। काठमाडौंमा सेनाको विशेष समारोहका साथ फूलपाती दरबार क्षेत्रमा भित्र्याइन्छ, जसले यस दिनलाई अझै औपचारिक र भव्य बनाइदिन्छ।
घरायसी परम्परा
फूलपातीको दिन घर–घरमा दुर्गा पूजाका लागि सामग्री भित्र्याइन्छ। यसमा जमरा, बेलपत्र, फूल, धूप–दीप, फलफूल र अन्न विशेष रूपमा राखिन्छ। जमरा अष्टमी र नवमीका दिन देवीलाई अर्पण गर्ने शक्तिको प्रतीक हो। बेलपत्र र फूल शुद्धता र भक्तिको संकेत हुन्। धूप–दीप घरमा सकारात्मक ऊर्जा भित्र्याउने साधन मानिन्छ। फलफूल र अन्न सम्पन्नता र जीवन निर्वाहको प्रतीक हुन्। फूलपाती भित्र्याएपछि घरका सदस्यहरू एकै ठाउँमा भेला भएर देवी दुर्गाको पूजा गर्छन्। यस दिनलाई परिवारको पुनर्मिलनको सुरुवातका रूपमा पनि बुझिन्छ किनभने वर्षभरि टाढा रहेका सदस्यहरू पनि दशैंको अवसरमा सकेसम्म घर फर्किन्छन्।
धार्मिक महत्त्व
धार्मिक दृष्टिले फूलपातीलाई अत्यन्त पवित्र दिन मानिन्छ। यस दिनलाई दुर्गा सप्तमी भनिन्छ। दुर्गाको विशेष आराधना गरी शक्ति, विजय र समृद्धिको कामना गरिन्छ। घरमा जमरा भित्र्याउँदा देवी दुर्गाले आशीर्वाद दिन्छिन् भन्ने विश्वास छ। यसरी नकारात्मक ऊर्जा हटाएर शुद्ध वातावरण सिर्जना हुन्छ भन्ने जनविश्वास रहिआएको छ। फूलपातीलाई देवी दुर्गाको घरभित्र प्रवेशको प्रतीक मानिन्छ, जसले परिवारमा सुख–शान्ति र समृद्धि ल्याउँछ।
सामाजिक र सांस्कृतिक पक्ष
फूलपाती धार्मिक अनुष्ठान मात्र होइन, सामाजिक र सांस्कृतिक दृष्टिले पनि महत्वपूर्ण छ। दशैंमा टाढा रहेका सदस्यहरू घर फर्कन्छन्। फूलपातीको दिनदेखि पूजा आरम्भ भएकाले परिवारिक एकता अझ बलियो हुन्छ। गाउँ–गाउँमा सामूहिक पूजा, भेटघाट र प्रसाद बाँड्ने चलनले आपसी सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउँछ। फूलपाती जस्ता परम्पराले हाम्रो मौलिकता, विश्वास र साझा मूल्यलाई जोगाउने काम गर्छ। वृद्धहरूले बालबालिकालाई फूलपातीको महत्त्व सिकाउने अवसर पाउँछन्, जसरी परम्परा पुस्ता–पुस्तामा हस्तान्तरण हुन्छ।
आधुनिक सन्दर्भ
आजको समयमा फूलपातीले नयाँ अर्थ पनि पाएको छ। धेरै नेपाली विदेशमा काम वा अध्ययनका लागि बस्छन्। सबैलाई घर फर्कन सम्भव हुँदैन। तर फूलपातीले अझै पनि सबैलाई परिवारसँग जोड्ने भूमिका खेलिरहेको छ। जो घर फर्कन सक्दैनन्, उनीहरू डिजिटल माध्यममार्फत परिवारसँग जोडिन्छन्। सामाजिक सञ्जालमार्फत शुभकामना आदानप्रदान गर्ने चलन बढेको छ। शहरमा व्यस्त जीवन बिताउने मानिसहरूले पनि यो दिनलाई विशेष बनाएर पूजा गर्छन्। यसरी फूलपातीले परम्परा र आधुनिकतालाई मिलाएर नयाँ स्वरूप पाइरहेको छ।
निष्कर्ष
फूलपाती दशैंको सातौं दिन मात्र होइन, यो नेपालका सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, धार्मिक र सामाजिक आयामलाई जोड्ने महत्वपूर्ण दिन हो। ऐतिहासिक रूपमा यो गोरखादेखि दरबारसम्मको परम्पराले राष्ट्रको गौरव बोकेको छ। धार्मिक रूपमा यो देवी दुर्गाको शक्ति र आशीर्वाद आमन्त्रण गर्ने दिन हो। सामाजिक रूपमा यसले परिवार र समाजलाई जोड्छ। सांस्कृतिक रूपमा यो हाम्रो पहिचानको प्रतीक हो। यसैले फूलपातीलाई केवल पूजा सामग्री भित्र्याउने दिन भनेर सीमित गर्न सकिँदैन। यो हाम्रो सामूहिक जीवनशैली, आस्था र मूल्यहरूको प्रतिबिम्ब हो।
